मुलांसाठी छत्रपती शिवरायांचे बालपण, शौर्यगाथा आणि शिवनेरी किल्ल्याचे ऐतिहासिक महत्त्व!!

मुलांना छत्रपती शिवाजी महाराजांचे बालपण, त्यांची शौर्यगाथा, आणि माता जिजाऊसाहेबांची शिकवण यांची माहिती दिली, तर त्यांच्या मनातही शिवरायांसारखे पराक्रमी आणि जबाबदार नागरिक होण्याची प्रेरणा निर्माण होईल. मुलांना शिवनेरी किल्ल्याबद्दल सांगताना आपण त्याची ऐतिहासिक महत्त्व आणि शिवरायांच्या जन्माशी असलेली त्याची नाळ यावर भर द्यावा.

शिवरायांचा जन्मस्थान: छत्रपती शिवाजी महाराजांचा जन्म इ.स.1630 मध्ये याच किल्ल्यावर झाला. हा किल्ला त्यावेळच्या आदिलशाही सत्तेखाली होता, परंतु राजमाता जिजाऊसाहेबांनी येथेच शिवरायांचे बालपण घडवले. शिवनेरी हा साताऱ्याच्या सह्याद्री पर्वतरांगांमध्ये वसलेला एक मजबूत आणि अभेद्य किल्ला आहे. त्याच्या सात दरवाज्यांमुळे तो सहज गाठता येत नाही, त्यामुळेच जिजाऊसाहेबांनी शिवरायांना सुरक्षित ठेवण्यासाठी हे ठिकाण निवडले.येथेच शिवरायांना धर्म, शौर्य, युद्धकलेचे शिक्षण मिळाले. जिजाऊसाहेबांनी त्यांना रामायण, महाभारत आणि युद्धनीती शिकवली.किल्ल्यावर शिवाई देवीचे मंदिर आहे, जिच्या नावावरूनच ‘शिवाजी’ हे नाव ठेवण्यात आले. तसेच, राजमाता जिजाऊसाहेब आणि बाल शिवरायांचा पुतळा येथे आहे.

शिवनेरी किल्ला हा महाराष्ट्रातील एक ऐतिहासिक आणि अत्यंत महत्त्वाचा किल्ला आहे. हा किल्ला छत्रपती शिवाजी महाराजांचे जन्मस्थळ म्हणून ओळखला जातो. पुणे जिल्ह्यातील जुन्नर तालुक्यात हा किल्ला वसलेला असून, तो सह्याद्री पर्वतरांगांमध्ये एक मजबूत आणि अभेद्य किल्ला मानला जातो. ऐतिहासिक, भौगोलिक आणि सामरिक दृष्टिकोनातून शिवनेरी किल्ल्याचे अत्यंत महत्त्व आहे.

शिवनेरी किल्ल्याचा इतिहास

शिवनेरी किल्ल्याचा उल्लेख प्राचीन काळापासून आढळतो. हा किल्ला सातवाहन, यादव, बहामनी, निजामशाही आणि शेवटी मराठा साम्राज्याच्या ताब्यात राहिला आहे. 1630 साली छत्रपती शिवाजी महाराजांचा जन्म याच किल्ल्यावर झाला.

1. सातवाहन आणि यादव काळ: शिवनेरीचा उल्लेख सातवाहन राजवटीत सापडतो. यादव साम्राज्याच्या काळात हा किल्ला संरक्षणासाठी विकसित केला गेला.

2. बहामनी आणि निजामशाही काळ: यादवांनंतर बहामनी सुलतान आणि नंतर निजामशाहीने या किल्ल्यावर ताबा मिळवला. निजामशाही राजवटीत मलिक अंबरने हा किल्ला अधिक मजबूत केला.

3. शिवाजी महाराजांचा जन्म: 1630 साली, जिजाबाईंनी छत्रपती शिवाजी महाराजांना याच किल्ल्यावर जन्म दिला. शिवाजी महाराज लहानपणापासूनच येथे वाढले व त्यांचे बालपण येथेच गेले.

4. मराठा आणि मुघल काळ: शिवाजी महाराजांनी मोठे झाल्यावर हा किल्ला सोडून स्वराज्य स्थापनेसाठी प्रयत्न केले. औरंगजेबाने देखील या किल्ल्यावर हल्ला करण्याचा प्रयत्न केला, पण किल्ल्याची अभेद्यता टिकवून ठेवली गेली.

5. ब्रिटिश काळ: 1818 मध्ये इंग्रजांनी किल्ल्यावर ताबा मिळवला आणि त्याचे सैनिकीकरण कमी झाले.

शिवनेरी किल्ल्याची भौगोलिक रचना आणि वैशिष्ट्ये

शिवनेरी किल्ला सुमारे 3500 फूट उंचीवर वसलेला आहे आणि चारही बाजूंनी नैसर्गिकदृष्ट्या अभेद्य आहे. हा किल्ला अत्यंत मजबूत असून, त्याच्या संरक्षणासाठी मोठ्या प्रमाणात तटबंदी आणि बुरुज बांधलेले आहेत.

सात दरवाजे:

किल्ल्यावर जाण्यासाठी सात दरवाजे आहेत, जे अत्यंत मजबूत आणि भक्कम आहेत. हे दरवाजे खालीलप्रमाणे आहेत:

1. महादरवाजा
2. पिर दरवाजा
3. परमाणू दरवाजा
4. हत्ती दरवाजा
5. शिपाई दरवाजा
6. फटफटी दरवाजा
7. माणिक दरवाजा

शिवाई देवीचे मंदिर:

शिवनेरी किल्ल्यावर शिवाई देवीचे मंदिर आहे. जिजाबाईंनी शिवाजी महाराजांचे नाव ‘शिवाजी’ हे या देवीच्या नावावरून ठेवले.

पाण्याची टाकी:

किल्ल्यावर अनेक पाण्याच्या टाक्या आहेत, ज्यामध्ये गंगा-जमना टाकी प्रसिद्ध आहे. या टाक्यांमुळे संपूर्ण वर्षभर पाण्याची सोय होत असे.

जिजाऊ वाडा:

किल्ल्यावर जिजाबाईंनी वास्तव्य केलेला वाडा आजही पाहायला मिळतो. याच ठिकाणी शिवाजी महाराजांचे बालपण गेले.

किल्ल्याच्या भिंती आणि बुरुज:

किल्ल्याभोवती मजबूत भिंती आणि बुरुज आहेत. त्यातील काही प्रमुख बुरुज म्हणजे कमानी बुरुज, हत्ती बुरुज आणि बालेकिल्ला.

निसर्गसौंदर्य आणि सह्याद्री पर्वताचा विहंगम नजारा:

शिवनेरी किल्ल्यावरून संपूर्ण जुन्नर परिसराचा सुंदर नजारा दिसतो. किल्ल्याच्या सभोवताली हिरवेगार पर्वत आणि दऱ्या आहेत, ज्यामुळे येथे ट्रेकिंगसाठी अनेक पर्यटक येतात.

शिवनेरी किल्ल्यावर मुलांना काय सांगाल?

मुलांना सांगताना त्यांना शिवाजी महाराजांचे बालपण, त्यांची शौर्यगाथा आणि जिजाबाईंनी दिलेल्या शिकवणी याबद्दल सांगावे. त्यांना किल्ल्यावरील सात दरवाजे, पाण्याच्या टाक्या, शिवाई देवी मंदिर आणि जिजाऊ वाडा यांची माहिती देऊन, इतिहासाची गोडी लावावी. तसेच शिवाजी महाराजांच्या नेतृत्वगुणांबद्दल आणि त्यांच्या शिस्तप्रियतेबद्दल त्यांना प्रेरणादायी कथा सांगाव्यात.

शिवनेरी किल्ला हा मराठा इतिहासाचा अनमोल ठेवा आहे. छत्रपती शिवाजी महाराजांचे जन्मस्थळ म्हणून हा किल्ला संपूर्ण महाराष्ट्रासाठी आणि भारतासाठी गौरवशाली वारसा आहे. या किल्ल्याचे ऐतिहासिक, भौगोलिक आणि सांस्कृतिक महत्त्व अत्यंत मोठे आहे. जो कोणी महाराष्ट्राच्या इतिहासाची ओळख करून घ्यायची इच्छा ठेवतो, त्याने शिवनेरी किल्ल्याला नक्कीच भेट द्यावी!