मराठी भाषा दिन: आपल्या मुलांना मातृभाषेचे महत्त्व कसे शिकवावे?

आजच्या जागतिकीकरणाच्या युगात इंग्रजी आणि इतर परदेशी भाषांना महत्त्व दिले जात असताना, मातृभाषेची जपणूक करणे अत्यंत आवश्यक आहे. आपली मराठी टिकली पाहिजे, वाढली पाहिजे आणि बोलली पाहिजे, यासाठी पालक म्हणून आपण स्वतः पुढाकार घेतला पाहिजे. मराठी भाषा केवळ संवादाचे साधन नाही, तर ती आपल्या संस्कृतीचा आत्मा आहे. मुलांना मराठी शिकवण्याच्या आणि तिच्याशी त्यांचे नाते दृढ करण्याच्या काही प्रभावी पद्धती जाणून घेऊया.

दरवर्षी 27 फेब्रुवारी हा दिवस मराठी भाषा दिन म्हणून साजरा केला जातो. हा दिवस मराठी साहित्यिक आणि कवी वि. वा. शिरवाडकर (कुसुमाग्रज) यांच्या जन्मदिनी साजरा केला जातो. याचा मुख्य उद्देश मराठी भाषेच्या समृद्ध वारशाचे जतन करणे, तिचा प्रचार आणि प्रसार करणे, तसेच नव्या पिढीला मातृभाषेचे महत्त्व पटवून देणे हा आहे.

मराठी भाषा: अभिजाततेचा वारसा

भारत सरकारने 2004 साली मराठी भाषेला अभिजात भाषा (Classical Language) म्हणून मान्यता मिळावी यासाठी प्रस्ताव मांडला होता, कारण मराठी भाषा ही प्राचीन, समृद्ध आणि साहित्यिक दृष्टिकोनातून अत्यंत महत्त्वाची आहे. अभिजात भाषा होण्यासाठी भाषा किमान 1500-2000 वर्षे प्राचीन असावी लागते, तिचा स्वतंत्र व्याकरण आणि साहित्यिक ठेवा असावा लागतो. तमिळ, संस्कृत, तेलगू, कन्नड, मलयाळम आणि ओडिया या भाषांना आधीच अभिजात भाषा म्हणून मान्यता मिळाली आहे, आणि मराठीसाठी हा सन्मान मिळावा यासाठी प्रयत्न सुरू आहेत.

मुलांना मराठी भाषेचे महत्त्व शिकवण्याची गरज

पालक म्हणून आपल्यावर जबाबदारी आहे की आपल्या मुलांना मराठी भाषेचा अभिमान वाटावा, ती समृद्ध करावी आणि तिचा सतत वापर करावा. आजच्या इंग्रजी आणि तंत्रज्ञानाच्या युगात अनेक मुलांना मातृभाषेपेक्षा इंग्रजी किंवा हिंदी भाषा अधिक सोपी वाटते, परंतु मराठीचा उपयोग आणि तिचे वैभव समजावून सांगणे अत्यंत गरजेचे आहे.

मराठीत लेखन आणि हस्तलिखितं तयार करा
वाचनासोबतच लेखन कौशल्य वाढवण्यासाठी मुलांना मराठीत लिहायला शिकवणे आवश्यक आहे. आजच्या डिजिटल युगात मुलांना फक्त टायपिंगची सवय लागते, पण हस्तलिखित लेखन अधिक प्रभावी ठरते.

काय करता येईल?
रोज एखाद्या मराठी शब्दाचा अर्थ आणि वाक्य लिहायला सांगा.
‘माझा आवडता सण’, ‘माझी आई’, ‘शाळेतील अनुभव’ यासारख्या छोटे छोटे निबंध लिहायला द्या.
आठवड्यातून एकदा डायरी लिहायचा सराव द्या.
सुट्टीत पत्रलेखन स्पर्धा घ्या.

मराठी सण आणि परंपरांचे महत्त्व समजावून सांगा
संस्कृती टिकवायची असेल, तर तिच्या मुळाशी असलेल्या सण-परंपरांचे महत्त्व मुलांना सांगणे गरजेचे आहे.

काय करता येईल?
गुढीपाडवा, संक्रांत, दिवाळी, दसरा यांसारख्या सणांचे महत्त्व मुलांना सांगा.
गाणी, पोवाडे, भारुड अशा पारंपरिक गोष्टी समजावून द्या.
आजी-आजोबांकडून जुन्या कथा ऐकण्याची सवय लावा.

मातृभाषेचा मानसिक आणि शैक्षणिक विकासावर प्रभाव

संशोधनानुसार, मुलाने जर पहिल्या काही वर्षांत मातृभाषेतून शिक्षण घेतले, तर त्याचे विचार स्पष्ट आणि समृद्ध होतात.

मेंदूच्या विकासासाठी आणि संकल्पनांची योग्य समज तयार होण्यासाठी मातृभाषेचा वापर महत्त्वाचा असतो.

मातृभाषेत शिकलेल्या विद्यार्थ्यांचा आत्मविश्वास जास्त असतो आणि त्यांना कोणतीही नवीन भाषा शिकणे सोपे जाते.

मराठी भाषेतील समृद्ध साहित्य आणि संस्कृती

संत तुकाराम, संत ज्ञानेश्वर, संत एकनाथ यांच्या अभंगांपासून ते बालकवी, कुसुमाग्रज, पु. ल. देशपांडे यांच्या साहित्यापर्यंत मराठी भाषेचा ठेवा खूप मोठा आहे.

मुलांनी लहानपणापासूनच या साहित्याशी परिचित असावे. 'शामची आई', 'बटाट्याची चाळ', 'तुकाराम गाथा' यांसारख्या पुस्तकांमधून त्यांना उत्तम विचार आणि संस्कार मिळतात.

मराठी कविता, गाणी, लोकगीते, नाटकं, कथा यांचा आनंद घेतल्याने मुलांमध्ये भाषेची आवड निर्माण होते.

रोजच्या जीवनात मराठीचा वापर वाढवणे

घरात नेहमी मराठीत संवाद साधणे.

मुलांना गोष्टी सांगताना आणि कविता शिकवताना मराठीचा अधिकाधिक वापर करणे.

शाळेत आणि मित्रांमध्ये मराठीत बोलण्याचा आग्रह धरणे.

मराठी कथा, पुस्तके, मासिके वाचण्याची सवय लावणे.

मराठीतून लेखन आणि सर्जनशीलता वाढवणे

मुलांना स्वतःच्या कल्पना, भावना व्यक्त करण्यासाठी मराठीत लिहायला प्रवृत्त करावे.

मराठी हस्ताक्षर स्पर्धा, कथा लेखन स्पर्धा, वक्तृत्व स्पर्धांमध्ये त्यांना भाग घ्यायला लावावे.

डिजिटल युगातही मराठीतून ब्लॉग लिहिणे, व्हिडीओ तयार करणे आणि सोशल मीडियावर मराठी साहित्य वाढवणे याला प्रोत्साहन द्यावे.

 मराठी भाषा टिकवण्यासाठी योगदान

मुलांना मराठी भाषा टिकवण्यासाठी प्रेरित करणे ही पालकांची जबाबदारी आहे.

मराठी चित्रपट, नाटक, संगीत, वेब सीरिज यांना प्राधान्य देणे.

मराठीतून व्यवसाय आणि करिअरच्या संधी याबाबत जागरूकता वाढवणे.

मराठी भाषा दिन साजरा करण्याचे उपक्रम

पालक आणि शिक्षक मिळून मराठी भाषा दिन साजरा करण्यासाठी खालील उपक्रम राबवू शकतात:

मराठी पुस्तक वाचन उपक्रम - मुलांनी मराठी पुस्तके वाचून त्यावर चर्चा करणे.

कविता आणि अभंग स्पर्धा - संत साहित्य वाचून कविता सादर करणे.

मराठी भाषेतील शब्दकोश समृद्ध करणे - दररोज नवीन मराठी शब्द शिकणे.

मराठी हस्ताक्षर स्पर्धा - सुवचने आणि सुविचार लिहून त्यांचा सराव करणे.

मराठी कथाकथन कार्यक्रम - आजी-आजोबांकडून जुने किस्से आणि कथा ऐकणे.

मराठी चित्रपट आणि नाट्यप्रयोग - मराठी चित्रपट पाहणे आणि मुलांनी नाटके सादर करणे.

मराठी ही केवळ भाषा नसून ती आपली संस्कृती, आपली ओळख आणि आपला अभिमान आहे. पालकांनी आपल्या मुलांना मराठी भाषा शिकवणे आणि तिची गोडी लावणे ही केवळ जबाबदारी नाही, तर तो आपला संस्कृतीसाठी दिलेला एक महत्त्वाचा वारसा आहे.पालक जे करतात, तेच मुले शिकतात. जर आपणच इंग्रजीला प्राधान्य दिले, तर मुलेही तेच करतील.

काय करता येईल?
स्वतः रोज मराठीत वाचा आणि बोला.
मराठी भाषेचा सन्मान करा आणि इतरांनाही तशी सवय लावा.
समाजात आणि सार्वजनिक ठिकाणी शक्यतो मराठीत संवाद साधा.

मराठी टिकवायची असेल, तर ती आपल्या दैनंदिन जीवनाचा भाग बनवणे आवश्यक आहे. मराठी भाषा आपल्या मुलांच्या विचारशक्तीला, संस्कृतीला आणि ओळखीला समृद्ध करते. म्हणूनच, मराठी भाषा टिकवण्यासाठी वरील उपाय जरूर अमलात आणा.
"मराठी टिकली पाहिजे, मराठी वाढली पाहिजे, मराठी बोलली पाहिजे!" हे केवळ घोषवाक्य राहू नये, तर ते आपल्या जीवनाचा एक अविभाज्य भाग बनले पाहिजे.

चला, पुढच्या पिढीसाठी आपणच मराठी जपण्याचा आणि पुढे नेण्याचा संकल्प करू! 

यासाठी आपण सर्वांनी एकत्र येऊन प्रयत्न करायला हवेत. मराठी भाषा दिन हा केवळ एक दिवस साजरा करण्यासाठी नाही, तर संपूर्ण वर्षभर मराठीतून संवाद साधण्याचा संकल्प करण्याचा दिवस आहे. चला, आपल्या मातृभाषेचा अभिमान बाळगूया आणि पुढील पिढीपर्यंत तो कायम ठेवूया!