बाळांमध्ये हर्निया का होतो? लक्षणे, उपचार आणि काळजी घेण्याचे उपाय

हर्निया म्हणजे शरीरातील एखादा अंतर्गत अवयव किंवा ऊतक कमकुवत स्नायू किंवा टिश्यूमधून बाहेर सरकणे. बाळांमध्ये प्रामुख्याने दोन प्रकारचे हर्निया आढळतात – अंबिलिकल (नाभी) हर्निया आणि इनगुइनल (कंबरजवळील) हर्निया. 

बाळांमध्ये हर्निया का होतो?

बाळांमध्ये हर्नियाचे मुख्य कारण म्हणजे जन्माच्या वेळेस काही स्नायू पूर्णपणे विकसित न होणे किंवा पोटातील दबाव जास्त होणे. यामुळे काही अवयव योग्य ठिकाणी राहू शकत नाहीत आणि बाहेर ढकलले जातात.

हर्नियाचे प्रकार:

1. अंबिलिकल हर्निया (नाभी हर्निया)

   • हा प्रकार बाळाच्या नाभीच्या आसपास दिसतो.
   • गर्भावस्थेदरम्यान बाळाच्या पोटाच्या स्नायूंमध्ये उघडलेली जागा प्रसूतीनंतर पूर्णपणे बंद झाली नाही, तर हा हर्निया होऊ शकतो.
   • सामान्यतः तो वेदनारहित असतो आणि बहुतेक वेळा 2 वर्षांपर्यंत आपोआप बरा होतो.

2. इनगुइनल हर्निया (कंबरजवळील हर्निया)

   • हा हर्निया जांघेच्या वरच्या भागात किंवा अंडकोषाच्या भागात दिसतो.
   • मुलांमध्ये मुलींपेक्षा अधिक प्रमाणात दिसतो.
   • काही वेळा यामध्ये आतड्याचा काही भाग अडकू शकतो, त्यामुळे वेदना आणि सूज येऊ शकते.
   • इनगुइनल हर्निया आपोआप बरा होत नाही आणि यासाठी शस्त्रक्रियेची आवश्यकता असते.

हर्निया होण्याची कारणे:

• जन्मतःच पोटाच्या स्नायूंमध्ये कमकुवतपणा असणे
• वेळेपूर्वी झालेला जन्म (प्रिमॅच्युअर बाळांमध्ये अधिक प्रमाणात आढळतो)
• वारंवार आणि जोरात रडणे किंवा खोकला येणे
• जठरासंबंधी समस्या किंवा वारंवार पोटात गॅस होणे
• अनुवंशिकता (कुटुंबातील इतर सदस्यांना हर्नियाची समस्या असल्यास)

हर्नियाची लक्षणे:

✔ नाभी किंवा जांघेच्या भागात सूज किंवा गाठ जाणवणे
✔ ती गाठ हलक्या दाबाने आत जात असल्यास
✔ बाळ रडतेवेळी किंवा खोकलतेवेळी हर्नियाची गाठ अधिक स्पष्ट दिसणे
✔ काही वेळा वेदना, उलट्या किंवा जळजळ जाणवू शकते (विशेषतः इनगुइनल हर्नियामध्ये)
✔ गाठ घट्ट आणि न हलणारी असल्यास त्वरित डॉक्टरांचा सल्ला घ्या

हर्नियासाठी उपचार:

नाभी हर्निया:

• 2 वर्षांपर्यंत तो आपोआप बरा होतो, त्यामुळे सहसा शस्त्रक्रियेची गरज भासत नाही.
• जर तो मोठा असेल किंवा 4-5 वर्षांनंतरही बरा झाला नसेल, तर डॉक्टर शस्त्रक्रियेचा सल्ला देऊ शकतात.

इनगुइनल हर्निया:

• हा हर्निया आपोआप बरा होत नाही, त्यामुळे शस्त्रक्रिया आवश्यक असते.
• डॉक्टर लहान ऑपरेशनद्वारे आतडे योग्य ठिकाणी ठेवतात आणि स्नायूंमध्ये मजबुती आणतात.
• शस्त्रक्रिया सुरक्षित असते आणि बाळ काही दिवसांत पूर्णपणे बरे होते.

कधी डॉक्टरांकडे जावे?

हर्नियाच्या जागेवर अचानक जास्त वेदना, लालसरपणा किंवा सूज आल्यास
बाळाला उलटी होत असल्यास किंवा तो जेवत नसल्यास
गाठ घट्ट झाली असून आत ढकलता येत नसल्यास

हर्निया हा घाबरण्याचा विषय नसला तरी वेळीच निदान आणि उपचार केल्यास तो बाळासाठी सुरक्षितरित्या बरा करता येतो.

तुमच्या बाळासाठी काळजी घेण्याचे काही उपाय:

बाळाचे रडणे आणि खोकला नियंत्रित ठेवण्याचा प्रयत्न करा
गॅस होणार नाही याची काळजी घ्या (आईने आहार संतुलित ठेवावा)
कोणत्याही गाठीकडे दुर्लक्ष करू नका आणि डॉक्टरांचा सल्ला घ्या

हर्नियाचे लक्षणे ओळखून योग्य वेळी उपचार करणे महत्त्वाचे आहे. त्यामुळे बाळाच्या आरोग्याकडे लक्ष द्या आणि आवश्यक असल्यास त्वरित तज्ज्ञांचा सल्ला घ्या.