बाळाच्या डोळ्यांचा रंग आणि आरोग्य

नवीन बाळ घरात जन्माला येणार असेल तेव्हा आपसूकच पालकाच्या अपेक्षा असतात की त्यांचे बाळ कसे दिसेल आणि हो एक सामान्य प्रश्न म्हणजे त्यांच्या बाळाच्या डोळ्यांचा रंग कोणता असेल. आई सारखा कि बाबाच्या डोळ्या सारखा हे जरी खरे असले तरी डोळ्यांचा रंग आनुवंशिकतेनुसार ठरवला जात असतो आणि नवजात बाळाच्या डोळ्यांचा कायमचा रंग विकसित होण्यासाठी एक वर्ष लागते. डोळ्यांना त्यांचा रंग कसा मिळतो हे समजून घेणे हे आधी गरजेचं आहे अनुवांशिकता डोळ्यांच्या रंगाचे गूढ बाहेर काढू शकते तसेच डोळ्यांचा रंग हा मुख्यतः फक्त एक शारीरिक वैशिष्ट्य आहे, काही प्रकरणांमध्ये, हे लक्षण असू शकते की बाळाला आरोग्य समस्या आहे.

एकेकाळी शास्त्रज्ञांचा असा विश्वास होता की डोळ्यांचा रंग एकाच जनुकाद्वारे निर्धारित केला जातो, परंतु अनुवांशिक संशोधन आणि जीनोमिक मॅपिंगमधील प्रगतीने हे उघड केले आहे की डझनभर जनुके डोळ्याच्या रंगावर प्रभाव टाकतात. आपल्या बाळाच्या डोळ्यांचा रंग कोणता असेल हे अनुवंशशास्त्र कसे ठरवते या लेखात आपणास सविस्तर वाचता येईल.

डोळ्याचा रंग कसा विकसित होतो?

डोळ्याच्या रंगीत भागाला बुबुळ म्हणतात. डोळ्यांचा रंग म्हणून आपण जे पाहतो ते खरोखरच स्ट्रोमा म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या बुबुळाच्या थरामध्ये तयार होणाऱ्या रंगद्रव्यांचे (रंग) मिश्रण आहे. अशी तीन रंगद्रव्ये आहेत: 

• मेलेनिन : हे पिवळे-तपकिरी डोळ्यांसाठी रंगद्रव्य आहे जे त्वचेचा टोन देखील ठरवते.
• फेओमेलॅनिन : हे मुख्यतः हिरव्या आणि तांबूस पिंगट डोळे असलेल्या लोकांमध्ये आढळते.
• युमेलॅनिन : हे काळ्या-तपकिरी रंगाचे रंगद्रव्य गडद डोळ्यांमध्ये मुबलक प्रमाणात असते. रंग किती तीव्र असेल हे ते ठरवते.

रंगद्रव्यांचे संयोजन, तसेच ते स्ट्रोमाद्वारे किती प्रमाणात पसरलेले आणि शोषले गेले आहेत, हे निर्धारित करते की डोळा तपकिरी, तांबूस पिंगट, हिरवा, राखाडी, निळा किंवा त्या रंगांचा फरक आहे.

उदाहरणार्थ, तपकिरी डोळ्यांमध्ये हिरव्या किंवा तांबूस पिंगट डोळ्यांपेक्षा मेलेनिनचे प्रमाण जास्त असते. निळ्या डोळ्यांमध्ये फारच कमी रंगद्रव्य असते. आकाश आणि पाणी ज्या कारणास्तव निळे दिसतात त्याच कारणास्तव ते निळे दिसतात - प्रकाश विखुरल्याने अधिक निळा प्रकाश परत परावर्तित होतो.

१) जेव्हा तुमच्याकडे मेलेनिन अजिबात नसते, तेव्हा तुम्ही फिकट निळ्या डोळ्यांनी पाहता. 

२) नवजात मुलाचे डोळे सामान्यतः गडद असतात आणि रंग त्यांच्या त्वचेच्या टोनशी संबंधित असतो. पांढरी(गोरी) बाळे निळ्या किंवा राखाडी डोळ्यांनी जन्माला येतात. काळ्या, हिस्पॅनिक आणि आशियाई बाळांना सामान्यतः तपकिरी किंवा काळे डोळे असतात.

३) जेव्हा बाळाचा जन्म होतो तेव्हा रंगद्रव्य संपूर्ण बुबुळांमध्ये पसरत नाही. आयुष्याच्या पहिल्या सहा महिन्यांत, अधिक रंगद्रव्ये तयार होतात. वयाच्या 1 वर्षापर्यंत, तुमच्या डोळ्यांचा रंग कायमस्वरूपी असतो.

आनुवंशिकता आणि डोळ्याचा रंग

• तुमच्या नातवंडांना त्यांच्या डोळ्याचे रंग तुमच्या मुलाकडून आणि त्यांच्या जोडीदाराकडून मिळाले आहेत. हे आई आणि वडिलांच्या डोळ्याच्या रंगांचे संयोजन आहे. डोळ्यांचा रंग मेलॅनिन, फेओमेलॅनिन आणि युमेलॅनिनच्या उत्पादन आणि वितरणासाठी जबाबदार असलेल्या जनुकांच्या अनेक भिन्नतांद्वारे निर्धारित केला जातो.
• प्रत्येक जनुकाच्या दोन भिन्न आवृत्त्या असतात. तुम्हाला एक आईकडून आणि एक वडिलांकडून वारसा मिळेल. विशिष्ट जनुकाचे दोन एलील वेगळे (विषमयुग्म) असल्यास, प्रबळ असलेले वैशिष्ट्य व्यक्त केले जाते (दर्शविले जाते). लपलेल्या गुणधर्माला रेसेसिव्ह म्हणतात.
• तपकिरी डोळ्यांचा रंग हा एक प्रबळ गुणधर्म आहे आणि निळा डोळ्याचा रंग हा एक अव्यवस्थित गुणधर्म आहे. हिरव्या डोळ्याचा रंग दोन्हीचे मिश्रण आहे. हिरवा रंग तपकिरी रंगाचा असतो परंतु निळ्या रंगाचा प्रभाव असतो.

डोळ्याच्या रंगाचा अंदाज लावणे
बाळामध्ये नेमके कोणते जीन्स असतील हे जाणून घेतल्याशिवाय, त्यांच्या डोळ्यांचा रंग काय असेल हे पूर्ण निश्चितपणे सांगणे अशक्य आहे. परंतु बर्‍यापैकी अचूक अंदाज लावण्याचे मार्ग आहेत.

यापैकी एक म्हणजे पुनेट स्क्वेअर नावाचा साधा ग्रिड चार्ट वापरणे. तुम्ही ग्रिडच्या वरच्या पंक्तींमध्ये एका पालकाचे अनुवांशिक गुणधर्म प्रविष्ट करता. इतर पालकांचे अनुवांशिक गुणधर्म दूर-डाव्या स्तंभांमध्ये प्रविष्ट केले जातात. 

डोळ्याच्या रंगावर अवलंबून प्रत्येक पालकाच्या ऍलील्सचे निर्धारण करणे थोडे क्लिष्ट होऊ शकते. एक प्रबळ गुणधर्म म्हणून, तपकिरी डोळे सहा वेगवेगळ्या अनुवांशिक संयोजनांमधून येऊ शकतात. ते हिरव्या किंवा निळ्या डोळ्याच्या रंगाचे अव्यवस्थित (लपलेले) गुणधर्म देखील लपवू शकतात. कोणतीही अव्यवस्थित वैशिष्ट्ये शोधण्यासाठी, आजी-आजोबांच्या डोळ्यांचे रंग जाणून घेणे उपयुक्त आहे.

उदाहरणार्थ, निळ्या-डोळ्यांचे पालक ज्यांचे संपूर्ण कुटुंब निळे डोळे आहेत आणि तपकिरी-डोळ्यांचे पालक ज्यांचे आई आणि वडील तपकिरी- आणि निळे-डोळे आहेत त्यांना निळ्या-डोळ्यांचे किंवा तपकिरी-डोळ्यांचे मूल असण्याची ५०/५० शक्यता असते.

शास्त्रज्ञांनी डोळ्यांच्या रंगाचा अंदाज लावण्यासाठी पद्धती विकसित करण्यास सुरुवात केली आहे. ते अनुवांशिक चाचण्या वापरतात ज्या विशिष्ट बहुरूपता (जीनच्या आवृत्त्या) ओळखतात जे मेलॅनिन, फेओमेलॅनिन आणि युमेलॅनिन किती तयार होतील हे दर्शवू शकतात.

डोळ्यांचा रंग आणि आरोग्य
बाळाच्या डोळ्याचा रंग जन्मजात रोग आणि इतर परिस्थिती देखील प्रकट करू शकतो. ज्या बालकांचे डोळे भिन्न रंगाचे असतात—हेटरोक्रोमिया म्हणून ओळखले जातात—त्यांना वॉर्डनबर्ग सिंड्रोम असू शकतो.

• ही एक अनुवांशिक स्थिती आहे ज्यामुळे एक किंवा दोन्ही कानात श्रवणशक्ती कमी होऊ शकते. वॉर्डनबर्ग सिंड्रोम असलेल्या लोकांचा जन्म खूप फिकट डोळे किंवा दोन रंगांचा एक एक डोळा असू शकतो.
• खूप फिकट निळे डोळे ओक्युलर अल्बिनिझममुळे होऊ शकतात. हे तेव्हा होते जेव्हा बुबुळात रंगद्रव्य नसते.
• एक्स-लिंक्ड रेक्सेसिव्ह डिसऑर्डर म्हणून, ऑक्युलर अल्बिनिझम जवळजवळ केवळ पुरुषांमध्ये आढळतो. कारण पुरुषांमध्ये एक X आणि एक Y सेक्स गुणसूत्र असते. स्थितीसाठी जीन X गुणसूत्रावर आहे. तर, पुरुषांमध्‍ये, स्थितीचे जनुक अधोगती असले तरीही व्यक्त केले जाईल.
• एखादे बाळ देखील जन्मतः त्याच्या सर्व किंवा बुबुळाचा काही भाग गहाळ होऊ शकते, ही अनुवांशिक स्थिती जनुकातील उत्परिवर्तनामुळे होते. हे जनुक गर्भाच्या विकासादरम्यान ऊती आणि अवयव तयार करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावते.
• तुमच्या बाळाच्या डोळ्याचा रंग आनुवंशिकतेनुसार ठरवला जातो. डोळ्याचा रंग हा स्ट्रोमामध्ये तयार होणाऱ्या रंगद्रव्यांचे मिश्रण आहे. तपकिरी डोळ्यांमध्ये हिरव्या किंवा काळ्या डोळ्यांपेक्षा अधिक मेलेनिन असते. निळ्या डोळ्यांमध्ये फारच कमी रंगद्रव्य असते.
• प्रत्येक पालकाकडून वारशाने मिळालेल्या जनुकांचे मिश्रण कोणत्या प्रकारे रंगद्रव्ये तयार करतात आणि ते बाळाच्या डोळ्याचा रंग ठरवतात. 

डोळ्याच्या रंगाचे आनुवंशिकता समजून घेतल्याने बाळाच्या डोळ्यांचा विशिष्ट रंग किती असण्याची शक्यता आहे हे समजण्यास मदत होते, परंतु काही निश्चितता नाही. तुमच्या मुलाच्या डोळ्यांच्या रंगाबद्दल किंवा डोळ्यांच्या एकूण आरोग्याविषयी तुम्हाला काही प्रश्न असल्यास, तुमच्या चिंता त्यांच्या बालरोगतज्ञांकडे सांगा.